Prawa autorskie a projekt architektoniczny
Prawa autorskie to prawa chroniące Twórców przed nieautoryzowanym wykorzystaniem ich dzieł przez innych.
Przepisy chroniące autorów w przeciwieństwie do prawa cywilnego czy karnego są stosunkowo młode, gdyż powstały dopiero w XIX wieku. Konsekwencje wynikające z praw autorskich nie są aż tak znane jak inne przepisy. Dlatego w obrocie gospodarczym zdarza się, że zostają naruszane mimo braku złej woli.
Ignorantia iuris nocet – co oznacza, iż nieznajomość prawa nie zwalnia odpowiedzialności – zatem dziś postaramy się w formie najczęściej zadawanych nam pytań udzielić odpowiedzi przybliżyć prawne aspekty wynikające z ochrony prawnej projektów architektonicznych.
NAJCZĘŚCIEJ ZADAWANE PYTANIA I WĄTPLIWOŚCI DOTYCZĄCE PRAW AUTORSKICH WŚRÓD KLIENTÓW:
Czy projekt architektoniczny można zastrzec?
Projekt architektoniczny można zastrzec, ale nie ma takiej konieczności, gdyż zgodnie z przepisami jest utworem i z mocy prawa jest chroniony USTAWĄ z dnia 4 lutego 1994 r o Prawie Autorskim i Prawach Pokrewnych. Zatem każde jego naruszenie jest przestępstwem.
Przepisy:
Ustawa o Prawie Autorskim
Art. 1. [Utwór]
1. Przedmiotem prawa autorskiego jest każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia (utwór).
2. W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory:
[…]architektoniczne, architektoniczno-urbanistyczne i urbanistyczne;
W jaki sposób najczęściej naruszane są prawa autorskie?
W praktyce, w przypadku projektów architektonicznych, naruszenie praw ma miejsce, gdy wcześniej stworzony przez nas plan architektoniczny został skopiowany w całości lub części bez właściwej zgody lub/i kiedy przypisano sobie do niego autorstwo.
Istnieją wyjątki (tzw. fair-use/ fair-practise) najczęściej kiedy istniejący projekt służy celom dydaktycznym, niekomercyjnym i pozwalamy na to uczelniom.
Co podlega ochronie, czy tylko sam projekt domu, czy także inne obiekty?
Nie, ochronie mogą podlegać także projekty: garaży, altan, obiektów architektury ogrodowej, itp.
Przepisy:
Wyrok SN
Wyrokiem Sądu Najwyższego z 5marca 1971 r. (sygn. II CR 686/70,) uznano, iż nawet ,,nagrobek może stanowić utwór architektoniczny” podlegający ochronie.
Jakie skutki może powodować naruszenie Prawa Autorskiego
O tym decyduje zwykle właściwy sąd.
Powód – czyli uprawniony, może wobec Naruszyciela się odszkodowania, przyznania własności lub zniszczenia wytworzonych nielegalnie dóbr.
W przypadku nielegalnie wytworzonych przedmiotów domaganie się zniszczenia takiej rzeczy czy wycofania jej z obrotu jest stosowane w praktyce, np. w przypadku muzyki - utylizacja całej serii wytłoczonych płyt wraz ze sprzętem, matrycami i formami do tłoczenia. W przypadku projektów architektonicznych mogą to być: urządzenia powielające, matryce, plik komputerowe, nośniki pamięci.
W przypadku dewelopera naruszenie praw autorskich może skutkować nakazem wstrzymania sprzedaży, wycofania produktu z obrotu, a także zniszczenia przedmiotów pod warunkiem, że w chwili ujawnienia naruszenia pozostawały własnością Naruszyciela.
Kto popełnia naruszenie – architekt czy zlecający wykonanie kopii inwestor?
Co do zasady obie strony dokonują kradzieży praw autorskich odpowiadają solidarnie.
Ciężko będzie obronić przed sądem tezę, że inwestor zlecający wykonanie „podobnego planu do tego z Internetu tylko 1 metr dłuższy ”nie wskazał architektowi modelu do skopiowania.
Przepisy:
Kodeks Karny
Art. 18. KK
§ 1. Odpowiada za sprawstwo nie tylko ten, kto wykonuje czyn zabroniony sam albo wspólnie i w porozumieniu z inną osobą, ale także ten, kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę lub wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, poleca jej wykonanie takiego czynu.
§ 2. Odpowiada za podżeganie, kto chcąc, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, nakłania ją do tego.
§ 3. Odpowiada za pomocnictwo, kto w zamiarze, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, swoim zachowaniem ułatwia jego popełnienie, w szczególności dostarczając narzędzie, środek przewozu, udzielając rady lub informacji; odpowiada za pomocnictwo także ten, kto wbrew prawnemu, szczególnemu obowiązkowi niedopuszczenia do popełnienia czynu zabronionego swoim zaniechaniem ułatwia innej osobie jego popełnienie.
Czy można raz zakupiony projekt wykorzystać ponownie?
To często zadawane pytanie przez firmy wykonawcze i deweloperów. Nie, nie można. Tę kwestię reguluje Ustawa o Prawie Autorskim.
Z przepisu jasno wynika, że można zakupiony projekt wykorzystać tylko 1 raz.
Przykład:
Inwestor zakupił 1 projekt gotowy i wystąpił o pozwolenie na budowę dwóch identycznych domów jednorodzinnych. Do wniosku dołączył 2 egzemplarze projektu wraz adaptacjami.
Czy taka budowa będzie legalna?
Jeśli nie było odrębnej, dodatkowej umowy pomiędzy biurem a klientem zezwalającym na takie działanie – klient powinien zakupić 2 projekty gotowe.
Przepis:
Ustawa o Prawie Autorskim
Art. 61 [Nabycie egzemplarza projektu architektonicznego]
Jeżeli umowa nie stanowi inaczej, nabycie od twórcy egzemplarza projektu architektonicznego lub architektoniczno-urbanistycznego obejmuje prawo zastosowania go tylko do jednej budowy.
Czy można w projektach dokonywać zmian, modyfikacji bez zgody autora?
Co do zasady - nie można. Decyzja o sposobie wykorzystania utworu jest uprawnieniem twórcy. Aby zrobić to legalnie należy wystąpić z prośbą o możliwość wprowadzenia zmian. Ważne jest, aby jeśli zaistnieje taka potrzeba, uzyskać zgodę na piśmie, żadna ustna umowa nie będzie miała mocy wiążącej. W niektórych przypadkach zapis w umowie projektowej powoduje, że istniejące już wiele lat budynki, mogą także wymagać zgody autora w przypadku ich rozbudowy/przebudowy.
Przykład:
Inwestor dokonał zakupu gotowego projektu, jednak chciałby w pierwotnym projekcie zmienić przeznaczenie pomieszczenia gospodarczego na pokój, dołożyć drzwi balkonowe i podnieść wysokość ścianki kolankowej. Zgodę taką może uzyskać już w czasie zamawiania projektu, informując dział obsługi klienta o planowanych zmianach. W projektach gotowych taka zgoda wydawana jest nieodpłatnie, w przypadku projektów indywidualnych, w niektórych przypadkach zgoda może wymagać dopłaty.
Przepis:
Ustawa o Prawie Autorskim
Art. 49. [Sposób korzystania z utworu]
1. Jeżeli w umowie nie określono sposobu korzystania z utworu, powinien on być zgodny z charakterem i przeznaczeniem utworu oraz przyjętymi zwyczajami.
2. Następca prawny, choćby nabył całość autorskich praw majątkowych, nie może, bez zgody twórcy, czynić zmian w utworze, chyba że są one spowodowane oczywistą koniecznością, a twórca nie miałby słusznej podstawy im się sprzeciwić. Dotyczy to odpowiednio utworów, których czas ochrony autorskich praw majątkowych upłynął.
Czy projekt po zaproponowanych przez inwestora i dokonanych zmianach, za które zapłacił jest już jego autorstwa? A może architekta, który dostał zgodę na zmiany i ich dokonywał?
Nie, cały czas prawa autorskie i majątkowe pozostają w rękach jego twórców. Analogicznie jak w utworach muzycznych. Wykonywanie coverów w różnych stylach i aranżach przez różnych artystów nie zmienia prawa autorskiego.
Czy jeśli na bazie gotowego projektu dołożę własne swoje modyfikacje i zlecam ich wykonanie architektowi popełniam przestępstwo?
Tak, będzie to naruszenie podlegające odpowiedzialności karnej. Wykorzystanie całości bądź części utworu bez zgody właściciela/autora projektu jest zawsze nielegalne.
Podmiot zlecający dokonuje przestępstwa zagrożonego karą do3 lat pozbawienia wolności, dodatkowo naraża podmiot przyjmujący takie zlecenie, który będzie odpowiadał na podobnych zasadach, nawet jeśli działał nieumyślnie – wtedy zagrożenie karą jest niższe (do 1 roku).
Czy mogę dokumentację projektową zamieścić w Internecie na swojej czy powszechnie dostępnej stronie?
Nie, bez zgody autora/właściciela praw majątkowych, nie jest to możliwe. Przekonali się o tym użytkownicy Wrzuta.pl czy Chomikuj.pl, którzy dostają e-maile z wezwaniem do zapłaty odszkodowania za umieszczenie plików w sieci. Brak świadomości naruszenia nie jest okolicznością łagodzącą, natomiast brak korzyści majątkowej lub/i brak wystąpienia policzalnej straty dla właściciela praw, może nieco złagodzić wymiar kary.
W jaki sposób ścigane są naruszenia praw autorskich do projektu architektonicznego?
Naruszenie praw autorskich/plagiat projektu architektonicznego jest przestępstwem ściganym z urzędu.
Oznacza to, że każdy organ administracji (np. urząd wydający pozwolenie) po powzięciu informacji o podejrzeniu zaistnienia takiego czynu ma obowiązek wszczęcia postępowania karnego i nie jest do tego konieczny wniosek pokrzywdzonego.
Oprócz tego autor/właściciel praw autorskich ma prawo w drodze postępowania cywilnego domagać się od sprawców odszkodowania za utracone korzyści z tytułu nielegalnego korzystania z jego praw.
Czy coś mi grozi, gdy kupuję lub dystrybuuję projekt/projekty, które powstały z naruszeniem praw autorskich, skoro to nie ja je wytworzyłem?
Tak, oczywiście – jest to czyn zabroniony i określany w kodeksie karnym jako paserstwo.
Pojęcie to należy rozumieć szerzej. Paserstwem jest nabycie takiego projektu, przechowywanie, sprzedaż lub pomoc w zbyciu.
Czasem dokonujący czynu zabronionego powołuje się na brak świadomości. W prawie istnieje termin jakim jest paserstwo nieumyślne. W zależności od wartości przedmiotu także paserstwo nieumyślne może stanowić przestępstwo albo wykroczenie.
Kradzież projektu, ponieważ jego wartość jest znaczna, zawsze będzie w przypadku paserstwa nieumyślnego przestępstwem.
Przepis:
Kodeks Karny
Art. 291. [Paserstwo umyślne]
§ 1. Kto rzecz uzyskaną za pomocą czynu zabronionego nabywa lub pomaga do jej zbycia albo tę rzecz przyjmuje lub pomaga do jej ukrycia,
podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
§ 2. W wypadku mniejszej wagi, sprawca
podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do roku.
Art. 292. [Paserstwo nieumyślne]
§ 1. Kto rzecz, o której na podstawie towarzyszących okoliczności powinien i może przypuszczać, że została uzyskana za pomocą czynu zabronionego, nabywa lub pomaga do jej zbycia albo tę rzecz przyjmuje lub pomaga do jej ukrycia,
podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo pozbawienia wolności do lat 2.
§ 2. W wypadku znacznej wartości rzeczy, o której mowa w § 1, sprawca
podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5.
Czym jest plagiat? Jak będąc architektem mogę się przed nim uchronić?
Plagiat, z łaciny plagium – kradzież, określenie wg prawa oznaczające skopiowanie całości lub części utworu, w którym plagiator przypisał sobie prawa do niego lub zatajając autora.
Są 3 metody, jak w przypadku projektów gotowych uniknąć plagiatu:
- Zakup oryginalnego projektu,
- Konieczne dla inwestora zmiany w projekcie gotowym należy dokonać wraz z autorem projektu lub wystąpić o właściwą zgodę.
- Zapłacić za projekt i wystąpić u autora o zgodę na zmiany.
Autorstwo i prawa majątkowe nie ulegają zmianie mimo modyfikacji dokonanych w projekcie.
PODSUMOWANIE
W formie 13 odpowiedzi przygotowaliśmy materiał odpowiadający na najczęściej zadawane nam przez firmy wykonawcze, architektów oraz klientów indywidualnych, rzeczywiste pytania kierowane do nas w temacie przestrzegania prawa autorskiego.
Do niektórych z nich załączyliśmy przepisy i przykłady.
Mamy nadzieję, że nasze kompendium wpłynie na podniesienie świadomości i edukacji prawnej w temacie praw autorskich do projektu architektonicznego.
W przypadku wątpliwości zachęcamy, aby się do Nas zwrócić z pytaniami. Chętnie udzielimy odpowiedzi.
autor:
Gazeta500
Odpowiedzi udzielił:
Mariusz Dębski
Dział Ochrony Prawnej i Naruszeń
